Darowizna, jako świadczenie nieodpłatne, oznacza przekazanie majątku przez darczyńcę na
rzecz obdarowanego bez oczekiwania wzajemności. Choć istotą darowizny jest brak
obowiązku odpłaty, prawo przewiduje sytuacje, w których darczyńca może ją skutecznie
odwołać. Szczególnie interesująca jest kwestia odwołania darowizny w przypadku
popadnięcia darczyńcy w niedostatek. Jakie są wówczas możliwości, a jakie stanowisko
zajmują sądy?
Kiedy możliwe jest odwołanie darowizny?
1.Forma odwołania darowizny
Odwołanie darowizny jest możliwe, gdy obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności
wobec darczyńcy. Darczyńca ma rok od momentu, w którym dowiedział się o niewdzięcznym
zachowaniu, na złożenie pisemnego oświadczenia o odwołaniu darowizny. Oświadczenie to
powinno szczegółowo opisywać okoliczności uzasadniające odwołanie.
Należy pamiętać, że odwołanie darowizny nie powoduje automatycznego zwrotu majątku –
darczyńca może domagać się zwrotu darowizny w drodze odrębnej czynności prawnej. W
przypadku braku dobrowolnego zwrotu, darczyńca może skierować sprawę do sądu.
2.Odwołanie niewykonanej darowizny z powodu niedostatku
Kodeks cywilny pozwala na odwołanie niewykonanej darowizny w przypadku, gdy darczyńca
popadnie w niedostatek. Aby było to możliwe, muszą zostać spełnione dwa warunki:
– Darowizna nie została jeszcze wykonana.
– Darczyńca nie jest w stanie jej wykonać bez uszczerbku dla swojego utrzymania lub
obowiązków alimentacyjnych.
Ochrona darczyńcy w takich przypadkach ma fundamentalne znaczenie. Jeśli jego sytuacja
finansowa uniemożliwia wykonanie darowizny bez narażania się na brak środków do życia,
prawo daje mu możliwość rezygnacji z zobowiązania, nawet jeśli pierwotnie zobowiązał się
do jego spełnienia.
3.Odwołanie wykonanej darowizny z powodu niedostatku
W przypadku darowizny już wykonanej sytuacja jest bardziej skomplikowana. Sądy
prezentują dwa główne podejścia:
– Pierwsze stanowisko: Popadnięcie darczyńcy w niedostatek nie daje automatycznej
podstawy do odwołania wykonanej darowizny. Obdarowany może być jednak
zobowiązany do udzielenia darczyńcy pomocy materialnej w granicach istniejącego
jeszcze wzbogacenia. Jeśli darczyńca domaga się takiej pomocy, obdarowany może
dostarczyć darczyńcy środki lub zwrócić wartość wzbogacenia, choć nie można go do
tego przymusić.
– Drugie stanowisko: Jeśli obdarowany odmawia pomocy materialnej darczyńcy mimo
jego trudnej sytuacji, brak wsparcia może być uznany za rażącą niewdzięczność. W
takim przypadku darczyńca może starać się o odwołanie darowizny, wykazując, że
odmowa pomocy była nieuzasadniona i stanowiła przejaw nielojalności.
Jak wygląda procedura odwołania darowizny?
Odwołanie darowizny wymaga złożenia pisemnego oświadczenia skierowanego do
obdarowanego. W przypadku sporu dotyczącego zwrotu przedmiotu darowizny lub jej
wartości, darczyńca może skierować sprawę do sądu, który rozstrzygnie, czy przesłanki do
odwołania zostały spełnione.
Podsumowanie
Odwołanie darowizny jest możliwe zarówno w przypadku jej niewykonania, jak i – w
szczególnych sytuacjach – po jej wykonaniu. Kluczowe znaczenie mają okoliczności, takie
jak niedostatek darczyńcy czy rażąca niewdzięczność obdarowanego. Interpretacja sądów w
takich przypadkach może różnić się w zależności od konkretnej sytuacji.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat praw i obowiązków związanych z darowizną,
warto sięgnąć po rzetelne źródła lub skonsultować się ze specjalistami.
Nina Skórska-Książek, specjalista Fundacji OCG
Artykuł przygotowała Nina Skórska-Książek, specjalistka w zakresie prawa cywilnego,
współpracująca również z Kancelarią Tywoniuk & Skórska, gdzie wspiera klientów w
rozwiązywaniu kwestii prawnych dotyczących darowizn i innych zagadnień cywilnoprawnych.